Makine Elemanları'na Bir Göz Atalım

Çok karmaşık gibi görünen bir makine aslında bazı temel parçaların birbirine monte edilmesiyle meydana gelir.İşte birbirine montajlanarak makineyi oluşturan bu parçaların mukavemetini, konstrüksiyon özelliklerini göz önüne alarak tasarımı gerçekleştiren bilim dalına makine elemanları denir. Çok farklı alt dalları olmakla birlikte hareket iletim elemanları (dişli çarklar, kavramalar vb.), bağlantı elemanları (civatalar, somunlar vb.) belli başlı konularıdır.Makinaların ve makine elemanlarının imalatında hesabın önemi büyüktür. İmalata geçmeden önce boyut hesapları ve mukavemet hesaplarının doğru bir şekilde tamamlanması gereklidir. Daha sonra imalata geçilir. Mukavemet hesapları yapılırken, malzemeye etki eden dış kuvvetler ve bu kuvvetlerin malzeme üzerinde meydana getirdiği gerilmeler hesaplanır. Tespit edilen en büyük gerilme malzemenin maksimum emniyet gerilmesidir.

Planet Dişli

Türkiye'de makine elemanları dersi genelde Alman veya Amerikan ekolüne göre işlenmektedir, bunun sebebi dersi veren öğretim üyesinin kendi aldığı eğitimin tarzıdır. Ders okuldan okula da farklılıklar içerebilir. Genel olarak şu konuları içermektedir:                       (Vikipedi)

Temel Bilgiler

• Konstrüksiyon Teknikleri
• Standartlar
• Ölçüler, Toleranslar, Geçmeler

• Mukavemet Hesapları
• Genel Hesap Yöntemleri
• Müşterek Zorlama Hesapları, Kırılma Hipotezleri



SOMUN

• Dinamik Yük Mukavemet Hesapları

Çözülebilen Bağlar

• Civatalar
• Hareket Civataları
• Mil - Göbek Bağları
• Pimler, Pernolar
• Yaylar

Çözülemeyen Bağlar

• Kaynak
• Lehim
• Yapıştırma Bağları
• Perçin



Mil

• Pres geçmeler

Dönme Hareketli Elemanlar

• Akslar , Miller
• Yataklar
• Sızdırmazlık Elemanları
• Sürtünme, Triboloji ve Yağlama
• Kavramalar

Dişliler

• Dişli Temel Bilgileri
• Dişli Geometrisi, Ölçüler
• Dişli Mukavemeti

Kayış Kasnak Bağlantıları

• Zincirler
• Düz ve V-Kayışlar
• Timer Kayışlar

Sıvı ve Gazlar için Aktarma Elemanları

• Borular
• Armatürler

RULMAN


Mekanik ve elektrikli aletlerde, kayma sürtünmesi yerine bir yuvarlanma sürtünmesi sağlayarak enerji kayıplarını azaltmak için yataklar ile muylular arasına yerleştirilen makina parçaları. Rulman, semente edilerek su verilmiş ve iyice perdahlanmış çok sert çelik malzemeden yapılmış küçük silindir olup, bunlara bilyalı yatak da denir

Civata : Birbirine bağlanmak istenen ağaç veya demir parçalarının üzerinde hazırlanmış olan deliklerden geçirilerek ucuna somun takılıp sıkıştırılan iri başlı vida. Cıvata, Baş, Gövde ve Diş kısmı olmak üzere üç bölümden meydana gelir.   Somun : Cıvatanın ucuna takılan, içine cıvatanın dişlerine uygun diş(yiv) açılmış başlık. Dişli çark,hareketi değiştirmek veya iletmek için kullanılan,üzerinde çeşitli profillerde diş açılmış bir makine elemanıdır.Düz dişli,sonsuz dişli,helis dişli,çavuş dişli vb. çeşitleri vardır.

Civata : Birbirine bağlanmak istenen ağaç veya demir parçalarının üzerinde hazırlanmış olan deliklerden geçirilerek ucuna somun takılıp sıkıştırılan iri başlı vida. Cıvata, Baş, Gövde ve Diş kısmı olmak üzere üç bölümden meydana gelir.
 
Somun : Cıvatanın ucuna takılan, içine cıvatanın dişlerine uygun diş(yiv) açılmış başlık.



Dişli çark,hareketi değiştirmek veya iletmek için kullanılan,üzerinde çeşitli profillerde diş açılmış bir makine elemanıdır.Düz dişli,sonsuz dişli,helis dişli,çavuş dişli vb. çeşitleri vardır.

Dişliler

CİVATA

RULMAN   

Kayış-Kasnak mekanizmaları: İki mil arasında kayışlar vasıtasıyla güç ve hareket nakleden makina elemanlarıdır.Kullanılan kayış şekline göre kasnak şekilleri değişir.Düz kayış kasnakları ve V kayış kasnakları yaygın şekilleridir.Üç kısımdan meydana gelir: göbek gövde ve ispit.Mil,kasnağın göbek kısmına geçer. ispit, kayışın temas ettiği dış çember kısmıdır. Göbek ve ispit gövdeyle birleştirilmiştir.Gövde dolu veya kollu olabilir.Kasnaklar yaygın olarak çelik, dökme demir ve çinkodan yapılır.Düz kayış kasnaklarının küçük çaplı ve kolay sökülüp takılabilenleri tek parçalı, zor sökülüp takılabilenleri ve büyük çaplıları iki parçalı olarak yapılır.Çapı 160 mm’den küçük kasnaklar dolu gövdeli, 224 mm’den büyük çaplı olanlar ise 4 ve 6 kollu olarak yapılır. 

KAYIŞ KASNAK

CİVATA

Yatak ve kızak nedir ? 

Yatak ; Kaymalı yataklarda izafi hareketin dönme olması halinde destekleyen elemana yatak denir.
Kızak ; Kaymalı yataklarda izafi hareketin öteleme olması halinde destekleyen elemana kızak denir.

Aks ve mil 

Aks;teker,kasnak,makara vb... elemanları taşıyan çalışma sırasında eğilmeye ve kesmeye zorlanan elemanlardır.

Volkswagen’s Double Shift Gearbox

Mil;teker,kasnak,makara,dişli,kavrama vb... elemanları taşıyan çalışma sırasında eğilme ve kesmenin yanında burulmaya da zorlanan elemanlardır.

REDÜKTÖR

Redüktörler vites kutularıyla birlikte dişli çark sistemlerinden paralel dişli dizilerinin bir elemanıdır. Konstrüktif bakımdan redüktörler, gövde içine yerleştirilmiş dişli çarklar, miller, yataklar v.s. gibi elemanlardan oluşan sistemlerdir. Akademik olarak tanımı:Elektrik Motorlarının yüksek dönüş hızlarını makineler için gerekli olan dönüş hızlarına düşürmek için dizayn edilen kapalı dişli sistemleridir.

Çevre yükü : Bileziklerden birinin bir dönüşünde tüm çevrenin eşit sayıda yüklenmesidir.

Nokta yükü : Bileziklerin hep aynı noktasının yüklenmesidir.

Özgül frekans : Herhangi titreşebilen bir sistem uyarıldığında meydana gelen titreşimlerin frekansıdır.

Yay karakteristiği : Yaya etkiyen kuvvet (F) ile şekil değiştirme (S) arasındaki bağıntıdır.

Kaymalı yataklarda geçiş devir sayısı : Yağ filmi kalınlığının yüzey pürüzlülükleri toplamına eşit olduğu andaki devir sayısıdır.

Yaylarda rezonans hali : Yayın özgül frekansı ile sistemin uyarı frekansının eşit olması durumudur.

-Yaylar enerji deposu,darbe sönümleyici,kuvvet önleyici,kuvvet sınırlayıcı,geri tepme yayı olarak kullanılır.Titreşim tekniğinde de kullanılırlar.

Hareketli yatak : Dış bileziklerden biri eksenel yönde hareket edebiliyorsa hareketli yataktır.

Sabit yatak : Dış bileziklerden biri eksenel yönde hareket edemiyorsa sabit yataktır.

Eşdeğer yatak yükü : Yatak hem eksenel hem de radyal yönde yük maruz kalıyorsa ömürde bu iki yükün yerine bir bağıntı yazılır.Buna eşdeğer yatak yükü denir.

-Dinamik eşdeğer yük ; radyal yataklarda ; Feş = x.Fr + y.Fe
                                         eksenel yataklarda ; Feş = 1,2.Fr +Fe
-Statik eşdeğer yük ;  Feş = Xo.Fr + Yo.Fe


*Yağ seçiminde hız,yük,sıcaklık ve ortama dikkat edilmelidir.

Kaymalı yatak : Rulmanlı yataklardan farklı olarak yüzeyler arasında kayma hareketi vardır.

Hidrodinamik kaymalı yatak : Yüzeyler arasındaki boşluğun şekline ve izafi hıza bağlı olarak yüzeyleri birbirinden tamamen ayrılabilecek yeteri basınçta yağın kendiliğinden oluştuğu yağlama şeklidir.

Hidrostatik kaymalı yatak : Yüzeyleri birbirinden ayırmak için gerekli yağ filmi bir pompa vasıtasıyla sağlanır.

Kavrama : İki mili birbirine bağlayarak dönme hareketi ve dönme momenti iletimini sağlayan elemanlardır.

Evolvent profili : Temek dairesi olarak adlandırılan bir daire üzerinde kaymadan yuvarlanan bir doğrunun herhangi bir noktasının çizdiği eğridir.

Yuvarlanma dairesi : Çalışma sırasında meydana gelen ve dişlilerin birbiri üzerinde kaymadan yuvarlandıkları dairelerdir.

Diş dibi kesilmesi : Bir dişli çarka belli bir sayıdan daha az diş açılırsa kesici takım izafi hareketinde diş dibini oymakta ve diş dibi kesilmesi meydana gelmektedir.


Sızdırmazlık sistemleri,yatak içindeki yağın dışarıya kaçmasını önlemek ve dışarıdan da toz ve pisliğin içeri girmesini önlemek amacıyla kullanılır.


a)Temaslı sızdırmazlık sistemi ; Mil ile kapak veya gövde arasında her ikisiyle temas eden bir eleman yerleştirilir.
-Basittir.
-Mil ile temas ettiği için aşınma,sürtünme ve ısınma meydana gelir.
b)Temassız sızdırmazlık sistemi ; Mil ile kapak veya gövde arasında karışık şekilli bir boşluk oluşturulur.